چون به دریا میتوانی راه یافت، سوی یک شبنم چرا باید شتافت؟
فیروزه خطیبی
روز شنبه ۱۸ ماه ژوئن، نخستین اجرای Conference of the Birds بر اساس منظومه “منطق الطیر“ از “عطار نیشابوری“- شاعر قرن ششم هجری ایران – به صورت مجموعه ای از ابیات دراماتیزه شده، حرکات موزون و آوازجمعی بدون استفاده از موسیقی –( آکاپلا) – به شکل “اپرت“ به دو زبان انگلیسی و فارسی در تئاتر معتبر The Broad Stage در شهر سانتا مانیکا به روی صحنه رفت.
عطار، یکی از شاعران بزرگ و نام آور تاریخ ادبیات ایران است که برای بیان مقاصد عرفانی خود از کلام ساده و بی پیرایه استفاده می کند. “منطق الطیر“ هم مثنوی بلندی بر اساس عرفان ایرانی است که مراحل و منازل هفت گانه راه پوییدن و جستن عرفان و شناخت رازهای هستی را بررسی می کند. عطار این هفت منزل را “هفت وادی“ یا “هفت شهر عشق“ می‌نامد:
عقل تو چون قطره ای است مانده ز دریا جدا /چند کند قطره ای فهم ز دریای عشق
در داستان منطق الطیر، که نمایشی هم بر اساس آن در دوران پیش از انقلاب در ایران، توسط “پیتر بروک“- نامدارترین کارگردان تئاتر جهان -در “جشن هنر شیراز“ به اجرا گذاشته شد، “هفت شهرعشق“ عبارتند از: طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت و فقر که سرانجام به فنا می انجامد. در هر مرحله، گروهی از مرغان برای جستن و یافتن پادشاه شان – “سیمرغ“- ، سفری را آغاز می کنند. در هر مرحله، گروهی از مرغان از راه باز می مانند و یا به بهانه هایی پا پس می کشند. تا این که بعد از عبور از هفت مرحله، از میان هزاران پرنده، تنها “سی مرغ“ باقی می ماند. این سی مرغ در رویارویی نهایی با نگریستن در “آینه حق“ درمی یابند که “سیمرغ“ یا پادشاه شان در وجود خود آن ها نهفته است. در نهایت با رسیدن به این معرفت و خود شناسی ، مرغان هم مجذوب جذبه خالق می شوند و هم حقیقت و خالق را در وجود خودشان می یابند.
Conference of the Birds یک اثرهنری ارزشمند با پیام انسانی و انساندوستانه “عشق و همبستگی“ است که با کوشش هنرمندان سرشناس و با حمایت مالی “بنیاد فرهنگ“ – یک نهاد فرهنگی ایرانی غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیرمذهبی در لس آنجلس – تهیه شده و به خاطر فرم و محتوایی نو و غیرمتعارف، در همان شب اولین اجرا به شدت مورد توجه و استقبال تماشاگران قرار گرفت . به این صورت “بنیاد فرهنگ“ یک بار دیگر، گوهر درخشانی از فرهنگ و هنر ایران را به معرض تماشای عموم و به ویژه جامعه غیر ایرانی شهر لس آنجلس گذاشت.
آقای علیرضا اردکانی، مدیر اجرایی “بنیاد فرهنگ“ درباره حمایت و پشتیبانی از این طرح هنری – فرهنگی می گوید: “حمایت از یک اثر نمایشی در ابعاد “Conference of the Birds”، که بر اساس یکی از مهم ترین نمونه های شعرعرفانی ایرانی ساخته شده و ایجاد امکانات برای نمایش آن در The Broad Stage موجب افتخار ماست. در ژانویه 2021، برای نخستین بار هنگام پخش یکی از برنامه های سری سخنرانی های مجازی “بنیاد فرهنگ“ با حضور شعله ولپی شاعر، نویسنده و مترجم، فهاد سیادت موسیقیدان و آندره مگردیچیان طراح باله، ما برای اولین بار با ایده این طرح هنری آشنا شدیم. همکاری این سه هنرمند برجسته برای رساندن پیام عشق و همبستگی نهفته در اشعار فریدالدین عطار در همان گفت و شنود مجازی اولیه هم به شدت مورد توجه تماشاگران قرار گرفت. در آن زمان، به باور ما، یک اجرای صحنه ای به زبان انگلیسی از این طرح کم نظیر می توانست بهترین راه برای معرفی و شناساندن پیام های معنوی “عطار نیشابوری“ به مخاطبانی که هرگز نامی از او نشنیده بودند و یا کوچکترین آشنایی با کارهای او نداشتند باشد. ارائه این شاهکار شعر پارسی از طریق رقص و همخوانی آکاپلا هم از دیدگاه ما بی نهایت ابتکاری و تازه بود. بنابراین در ماه می 2021 و زمانی که دست اندرکاران The Broad Stage از ما خواستند که با همکاری همدیگر اولین اجرای پروداکشن Conference of the Birds را بر روی صحنه بیاوریم، ما از این دعوت استقبال کردیم. امروز خوشحالیم که توانستیم ضمن همکاری با یکی ازمهم ترین مراکز هنری شهر لس آنجلس، این پروژه هنری شگفت انگیز را به نتیجه برسانیم و آن را به صورتی که امشب روی صحنه تماشا کردید با کل جامعه به اشتراک بگذاریم.“
موسیقیدان ایرانی تبار و عشق به عرفان ایرانی
موسیقی “Conference of the Birds” که یک “اراتوریو“ (به معنی سرودخوانی تک نفره یا چند نفری همراه با “لیبرتو“ یا اپرانامه ) به شمار می رود را فهاد سیادت، موسیقیدان، بازیگر، اپراخوان و رهبرارکستر ایرانی – بحرینی ساخته است. هنرمندی که روزنامه لس آنجلس تایمز آثار او را “یگانه و منحصر به فرد“ خوانده و از موسیقی او به عنوان نوایی پیشرفته با زبانی هارمونیک ودرعین حال مسحور کننده نام برده است. آقای سیادت می گوید: “وقتی بچه کوچکی بودم، از طریق پدرم با قصه انبوه پرندگانی که به جستجوی سیمرغ می روند و با عبورازهفت مرحله، تنها “سی مرغ“ از بین آن ها باقی می ماند و این که این پرندگان در نهایت با نگریستن در آینه حق متوجه می شوند که سیمرغ در وجود خود آنهاست آشنا شدم. شگفتی های این واقعیت عرفانی در رابطه با حقیقت وجود، در تمام سال های نوجوانی با من باقی ماند و همواره مرا شگفت زده می کرد و بعد ها هم درعمل تبدیل به یکی از ستون های اصلی زندگی حرفه ای و سیر و سلوک های خلاقه ام شد. خیلی زود متوجه شدم که زندگی هنری و شور و شیفتگی های معنوی من با هم ارتباطی مستقیم دارند و درواقع دو روی یک سکه واحد هستند. متوجه شدم که روی آوردن من به موسیقی به این دلیل است که بتوانم یک روال روحی و عرفانی مشخص را، دور از هرگونه تعصب و خشک اندیشی دنبال کنم. این برداشت تازه موسیقایی از “منطق الطیر“ عطار هم در حقیقت دنباله و بیانگر همان سیرو سلوک ها است. کار روی این پروداکشن به من فرصتی داد تا بتوانم به درک عمیق تری از اوج این روایت عرفانی برسم. “
آقای سیادت معتقد است که همکارانش در این پروژه، از جمله شعله ولپی و به خصوص آندره مگردیچیان هم همین احساس او را دارند: “من و آندره بیش از 10 سال پیش کمپانی هنرهای اجرایی The Resonance Collective را با انگیزه پرورش روحیه هنری ساکنان لس آنجلس و درک هرچه بیشتر “هنر“ به عنوان یک تجربه اثرگذار و دگرگون کننده پایه گذاری کردیم. در این مرکز هنری، خلق موسیقی غیرمتعارف، همواره در مرکز اهداف ما قرار داشته ودر حال حاضرهم به جنبه های دیگر هنرها و اجرای کنسرت های ماهیانه و کشف و اجرای موسیقی هایی از همین گونه از کشورهای دیگر و شرکت دادن آن ها در فستیوال NEO Voice و فعالیت های مشابه به هم می پردازد. “
فهاد سیادت در مورد پروسه ساختن قطعات همخوانی و تک خوانی های The Conference of the Birds می گوید: “به عنوان یک خواننده، پیش از خلق یک اثر، ابتدا قطعات موسیقی را براساس صدای خودم می سازم و به این صورت اشعار با نواهای موسیقی هماهنگ می شوند و از این طریق با آوا و صوت های طبیعی این اشعار ارتباط برقرار می کنم. ریتم ها و لایه های مختلف صدایی و تکنیک در مراحل بعدی به کار گرفته می شود تا با خلق یک “پالت“ یا مجموعه ای رنگارنگ از صداهای گوناگون بتوانم موسیقی را به شکلی که شنیدید یعنی بدون استفاده از ساز یا آلات موسیقی به وجود بیاورم. “
شبنم و دریا
شعله ولپی، شاعر، مترجم و نویسنده ایرانی “اپرانامه“ The Conference of the Birds با انتخاب گزینه ای از بین بیش از 4700 بیت از مثنوی “منطق الطیر“ – که خود او پیش از این از زبان فارسی به انگلیسی ترجمه و در کتابی با همین عنوان منتشر کرده است – اسانس و جوهر عرفانی اشعار “فریدالدین عطارنیشابوری“ را به زیبایی دراماتیزه کرده و به شکل متون آوازی یا “ اپرانامه“ ای مدرن درآورده است که به دو زبان انگلیسی و فارسی توسط گروه 20 نفری اپراخوان ها همخوانی و تکخوانی می شود.
خانم ولپی در آغاز برنامه، در جلوی صحنه به معرفی The Conference of the Birds برای تماشاگران مشتاق می پردازد: “ جمع پرندگانی در جستجوی رهبری خردمند و با تدبیراند تا بتواند در راه پرخطیری که در پیش گرفته اند راهنمای آن ها باشد. آن ها “هدهد“ را به رهبری برمی گزینند و به جستجوی “سیمرغ“ و دریافت راز هستی به سوی قله “قاف“ پرواز می کنند. “
در طول اجرا، درمیان ابیات درخشانی که در این اثر به کار گرفته شده، شاه بیتی دگردیسی شده از نسخه اصلی مثنوی “عطار“ به زبانی مدرن در فضای ذهنی تماشاگر نقش می بندد:
چون به دریا میتوانی راه یافت
سوی یک شبنم چرا باید شتافت؟
اما پرندگان این روایت هم چون هریک از ما، ایده ها و ایده آل ها، ترس ها و تشویش های خود را دارند: “در گذر از هفت وادی عشق است که پرندگان با شناخت مقام واقعی خویش در عالم وجود، درمی یابند که باید از خودکامگی، خودستایی و خودپسندی، غرور و “منیت“ دوری کنند.“
خانم ولپی معتقد است که هرچند جوهر روایت اوراتوریوی The Conference of the Birds یا همان “منطق الطیر“ عطارنیشابوری متعلق به قرن ها پیش است اما سیرو سلوک در جستجوی حقیقت و عشق، کوشش در کشف معنا و رمز و رازهای وجود، همواره یک اندیشه همگانی و جهانی بوده است. موسیقی درونگرای فهاد سیادت با ظرافتی که آندره مگردیچیان در طراحی رقص های این اثر به کار گرفته، تجربه ای است که همه فورم های معمول و متعارف را به چالش می گیرد و در عین حال انعکاس دهنده همین آرزوی ژرف انسان ها برای رهایی و آزادی است.“
سیرو سیاحت شعله ولپی در دنیای شگفت انگیز“منطق الطیر“ و “عطار“ بیش از 6 سال پیش آغاز شد: “ من با این اشعار نفس کشیدم ومولکول های وجودم با هریک از ابیات آن دگرگون شد. از همان زمان دیدگاهم نسبت به زندگی و اطرافیانم عوض شد و تبدیل به یک رهرو و رهنورد شدم. مدت کوتاهی بعد از انتشار ترجمه تازه ای از اشعار “منطق الطیر“ توسط انتشارات مطرح آمریکایی W.W Norton کارگردان هنری “پروژه تئاتری اوکلند“ درشمال کالیفرنیا از من دعوت کرد تا یک برداشت تئاتری بر اساس همین اشعار ترجمه شده را برای اجرا بر روی صحنه آماده کنم. با شناختی که از سیرو سلوک چند ساله ام در اشعار وانگیزه های “عطار“ داشتم، نمایشی سرگرم کننده و مدرن، شبیه به همان فورم های نمایشی که در دوران “عطار“ مرسوم بود با چاشنی کمدی نوشتم و به این صورت، گذشته و حال را در هم ادغام کردم. “
شعله ولپی می گوید: “کمدی یکی از رموز آموزش های عرفان ایرانی است. سرگرم کن و بخندان و در لحظه مناسب، پیامت را برسان. این همان کاری است که “عطار“ در زمان خودش با تبحر و استادی انجام می داد و من هم از او آموختم.“
خانم ولپی درباره چگونگی آشنایی و همکاری با هنرمندان دیگر پروژه Conference of the Birds می گوید: “سه سال پیش، ضمن جستجو در کتاب فروشی در “داون تاون“ لس آنجلس، متوجه شدم این کتابفروشی چند نسخه از کتاب “کنفرانس پرندگان“ مرا هم درقفسه گذاشته است. یکی از این کتاب ها را باز گذاشتم و به شکلی قرار دادم که دیده بشود. به همسرم گفتم: “احساس می کنم یک نفر امروز دنبال این کتاب می گردد و فکر می کنم به این صورت کتاب بهتر دیده می شود.“ چند دقیقه بعد از اینکه ما کتابفروشی را ترک کردیم، آهنگساز جوانی بنام فهاد سیادت وارد شد و کتاب “کنفرانس پرندگان“ توجهش را جلب کرد. او آن را برداشت و گفت: “این همان چیزی است که دنبالش می گشتم.سمدت کوتاهی بعد او با من تماس گرفت و این همکاری چیزی نبود جز یک “معجزه“!
خانم ولپی که اپرانویسی را قدم دیگری در راه رسیدن به لایه های تازه ای از خلاقیت های دراماتیک خود می داند می گوید: من از عطار، رویات و خردمندی های او هم آموختم و هم برای نوشتن این اثر دراماتیک از آن ها استفاده کردم. من فکر می کنم در شرایط کنونی جهان، ما بیش ازهرزمان دیگری به فلسفه و عرفان شرقی که از صدها هزار سال پیش در ایران و هند وجود داشته نیازمندیم. “منطق الطیر“ تا سال ها بعد از مرگ “عطار“ ناشناخته ماند اما این اثر امروز بیش از هر زمان دیگری با ما و با زبان امروز سخن می گوید. “
وقتی از کارگردان هنری The Broad Stage آقای “راب بالیس“ پرسیدیم چه عاملی باعث شد از طرحی در رابطه با اشعار عرفانی “عطار“ برای تهیه و اجرا روی صحنه استقبال کند او پاسخ داد: “در ابتدای کار، من هم مثل بسیاری از غیر ایرانی هایی که امشب در این محل حضور داشتند، با محتوای نسخه اصلی “منطق الطیر“ عطارکوچکترین آشنایی نداشتم. به نظرمن جاذبه و شگفتی این اشعار در مقایسه با همه آثارعرفانی مشابهی که تا کنون مطالعه کرده ام، در جنبه های ژرف و پرشور انسانی آن نهفته است. جنبه هایی مهرآمیز درعین حال نیرومند که به زیبای در ذهن مخاطب می نشیند. هم چنین درک عمیق شاعر از شرایط انسانی و یا همان “درام انسانی“ که در لابلای این اشعار نهفته است. اما دربرگشت به سوال شما باید بگویم که دلیل دیگر انتخاب این کار درمرحله طرح اولیه به عنوان یک اثر نمایشی، اطمینانی بود که به کارهنرمندان دست اندرکار این اثر به خصوص شعله ولپی به عنوان یک شاعر و فردی متفکر، و فهاد سیادت به عنوان موسیقیدان و موسیقی شناسی برجسته داشتم. با اینکه “اوراتوریو“ یک فرم قدیمی وسنتی همخوانی اپراتیک به شمار می رود اما همانطور که امشب شاهد آن بودید، این اجرا مجموعه ای است از عوامل مختلف که با ریتم و فرمی تازه پیام به روز شده ای از “عشق“ و “همبستگی“ را به زیباترین شکل به نمایش می گذارد.“
دست اندرکاران اپرا–نمایش Conference of the Birds در حال حاضر درحال برنامه ریزی برای اجرای این اثر ارزنده در نهادهای آکادمیک و هنری دیگر شهر ها و کشورهای مختلف جهان هستند.
برای اطلاعات بیشتر درباره برنامه های بنیاد فرهنگ به وب سایت زیر مراجعه کنید