فیروزه خطیبی
به مناسبت اجرای مجازی و استریمینگ مولتی میدیای “مهره سرخ” در جشنواره “تیرگان” 2021
“نمایش “مهره سرخ
نقطه تلاقی دو دیدگاه شاعرانه وسیاسی از دو برهه از تاریخ سرزمینی کهن
جشنواره تیرگان، فستیوال هنری و فرهنگی چهار روزه ای که تا پیش از پاندمی “کرونا“ به صورت دوسالانه (بینال) در راستای شناساندن فرهنگ و هنر ایران زمین درشهر تورنتوی کانادا برگزار می شد، امسال نمایش مدرن و چند زمینه ای “مهره سرخ“ بر اساس شعری از سیاوش کسرایی و برداشتی از داستان رستم و سهراب شاهنامه فردوسی را به مدت یک ماه- از اول تا 31 اکتبر 2021 – به صورت مجازی و رایگان در اختیار علاقمندان در سراسر جهان قرار می دهد.
این اثر که ضمن ارتباط عمیق با ریشه های فرهنگ ایرانی، با نوآوری و در قالبی تازه با تماشاگر مدرن و امروزی ارتباط برقرار می کند برای نخستین بار در سال 2011 با چند اجرای “پیش نمایش“ در سن دیگو و لس آنجلس به روی صحنه آمد و در سال 2015 برای نخستین بار در سالن تئاتر “مندل ویس “ دانشگاه سن دیگو، “رویس هال“ دانشگاه کالیفرنیا در لس آنجلس و جشنواره “تیرگان“ تورنتو با موفقیت اجرا شد و مورد استقبال تماشاگران و منتقدین هنری قرار گرفت.
آقای مهرداد آرین نژاد، مدیر جشنواره “تیرگان“ درباره انتخاب نمایش “مهره سرخ“ برای برنامه امسال می گوید: “ایرانیان وارث تمدن و فرهنگی چند هزار ساله اند که می توان از آن برای ساختن جهانی بهتر بهره مند شد و ما معتقدیم که بایستی بتوانیم اجزای این میراث فرهنگی را به مرور تصفیه و بازتعریف کنیم. وظیفه این کارمهم هم بدوش هنرمندان، نویسندگان، اساتید فن و بطور کلی اندیشمندان ایرانی است که با تحقیق در مورد آنچه از گذشته به ما رسیده است جنبه های مختلف فرهنگ و تمدن ایرانی را به روز درآورده و آن را از نو تعریف کنند. بیش از هرچیز دیگر “مهره سرخ “ از این منظر حائز اهمیت است که شعر سیاوش کسرایی به زیبایی به خطای شیفتگی ایدئو لوژیک در مقابل تفکر انتفادی و خردگرا اشاره می کند که خود نقطه عطف مهمی در تاریخ روشنفکری ایران به شمار می رود. “
مولتی میدیای “مهره سرخ“ با موسیقی ناب شاهرخ یادگاری، موسیقیدان و استاد دانشگاه سن دیگو و رقص پردازی شاهرخ مشگین قلم، رقصنده، طراح رقص، بازیگرتئاترو نمایشنامه نویس، روایتگری“گردآفرید“ – نخستین زن نقال ایران – نورپردازی “ون لینگ لیاو“،و ویدیو آرت “ایان والاس“ و مجموعه ای از دیگرجنبه های بصری بدقت طراحی شده، تماشاگررا ازعمق سروده نیمایی سیاوش کسرایی به نگاه اسطوره ای نهفته در روایت حماسی رستم و سهراب شاهنامه “ابولقاسم فردوسی“ می رساند.
در این مولتی میدیا که با استفاده از تکنولوژی پیشرفته و با کیفیت بالا فیلمبرداری شده، علاوه بر شاهرخ مشگین قلم درنقش سهراب، افشین مفید – از ستارگان کمپانی باله نیویوک – درنقش رستم، میریام پرز، رقصنده بین المللی باله فولکلور، درنقش تهمینه و آیدا ساکی، رقصنده برجسته باله آمریکا، در نقش گردآفرید نقش آفرینی می کنند.
شاهرخ یادگاری، کارگردان وسازنده موسیقی این اثرمی گوید: “نمایش مهره سرخ که برانگیزنده آن در ابتدا خیزش های مردمی 1388 و جنبش سبز بود، درواقع نتیجه سال ها همکاری و ذهن انگیزی های من وشاهرخ مشگین قلم است که همواره بدنبال پروژه ای بوده ایم که محتوای آن چه از لحاظ هنری و چه ازجنبه های سیاسی و اجتماعی بتواند بیانگراحساسات و تفکرات هردوی ما باشد. پروژه ای که در عین حال بتواند شعرمدرن و امروزی را با ادبیات کهن ایران پیوند بزند. در این پروداکشن ما از تکنولوژِی به گونه ای استفاده کرده ایم که همزمان با حفظ ارزش های سنتی اثر، بتوانیم احساسات هنری خود را به زبانی مدرن و گاه حتی پسا مدرن بیان کنیم. “
سیاوش کسرایی – سراینده قطعه “مهره سرخ“ – شاعری است حماسه سرا که در پهنه ادبیات مدرن ایرانی ازمعروفیت و محبوبیت زیادی برخوردار است. اشعار او از جمله “آرش کمانگیر“ یا “تو قامت بلند تمنایی ای درخت“ درباره قهرمانان مورد نظرش، در سالهای پیش از انقلاب، علیرغم گرایش های سیاسی خاص شاعر، در کتابهای فارسی دبستان چاپ میشد وبرای بسیاری از کودکان آن روزگار شعرکسرایی اولین دریچه آشنایی شان با شعر نو بود. البته بعدها در حکومت انقلابی نه تنها این شعرها حذف شد بلکه در کتاب های درسی، مداحی جای شعرنو را گرفت و در نهایت سیاوش کسرایی هم چون بسیار دیگرانی چون او، مورد تعقیب قرار گرفت و در نهایت درتنهایی یک غربت ناخواسته و دور از وطن درگذشت.
اشعارشاهنامه فردوسی هم که بیش از هرچیز، سینه به سینه و از طریق پرده داری و نقالی، از پیشینیان و از درون قرن ها به ما رسیده، نموداری است از نخستین اجراهای نمایشی درتاریخ ایران زمین که بعدها، با هجوم و حمله اعراب و تسخیر ایران، از این هنرهای باستانی و مردمی ایرانی به شکلی دگرگونه – غالبا برای بجا آوردن مراسم مذهبی- الگو برداری و استفاده شده است. هرچند فرم هنری آن به شکل افسانه گویی پیرامون داستان شاهان – شاهنامه – و قهرمانان ایرانی، با نثرها و حرکات و اشارات و گاه به همراه موسیقی ادامه می یابد و “نقال“ با استعداد خاصی که برای حفظ اشعار، متن ها و بداهه سرایی دارد، در طول قرون نقش “نگهبان فرهنگ عامیانه“ (فولکور) و داستان های حماسی و قومی ایرانی را درکاروانسراها و قهوه خانه های تاریخ دور و نزدیک برعهده می گیرد.
در نمایش “مهره سرخ“ درسفری سرشار ازهمین جلوه های نمایشی دیرباز، صحنه تئاتر در ذهن تماشاگر آگاه، به محل تلاقی دو دیدگاه شاعرانه و سیاسی از دو برهه از تاریخ سرزمینی کهن و محل برخورد افسانه ای باستانی از روزگاران گذشته با دشواری های زندگی امروز انسان ایرانی تبدیل می شود.
صحنه نمایش با نوای موسیقی شبیه به بانگ بیدارباش سازی ناشناخته و هرگز شنیده نشده باستانی با نور کمرنگی روشن می شود که آن را به نمادی از میدان نبرد ابدی بشریت و سایه روشن های خیر و شرتبدیل می کند . درمقابل پرده هایی تو درتو یا همان سده های تاریخی باستانی، در زمینه میدانی خیالی، یا فضایی ابدی و ازلی، راوی پارسی گوی – فردوسی طوسی – این بار درقالب زنی با جامه های فاخر ارغوانی، “با زیب و زینت و نیکو صورت وآراسته“ پدیدار می شود. آوای موسیقی که انگار از دوردست قرن هایی برای همیشه ناپیدا به گوش می رسد، با سکوت های شمرده و تداوم ضرب آهنگ های سازهای کوبه ای به صدای نیرومند و درعین حال پرلطافت راوی پیوند می خورد تا روایتی از “نامه شاهان“ و قهرمانان آن را که با خلقت جهان آغاز شده و با تسخیرایران به دست اعراب به فرجامی تلخ رسیده است را در روزگار ما و از زبان شاعری نوپرداز بازگو کند.
راوی با طلوع صحنه، نخستین قدم ها را “بنام خدواند جان و خرد“ برداشته، و در جستجوی آغاز و روزگار نخست، “بازجوینده سخن های گذشته“ است و انگار در جستجوی معمای “رازحیات“ و چند و چون کردار بشری، با نگاهی اسطوره ای بر سرشت انسان ها، در پی کشف معمای “اسرار زندگی“ قدم به هستی صحنه نمایش گذاشته است و در لحظه درمی یابد که “ همه پرده درپرده درپرده است/همه هفت خوان های گسترده است. “
نمایش“مهره سرخ“ نه فقط دشواری های گذشته را از یاد نمی برد بلکه خواهان تیمار و توجه به سرنوشت امروز ایران است و در این راه از طریق شعر سیاوش کسرائی، داستان را به روز می کند و انگار از هر ایرانی که فراز و نشیب های چند دهه گذشته را چون خود شاعر تجربه کرده است می خواهد تا از این پس با نگاهی ژرف اندیش و خردمندانه به گذشته خود و گذشته ایران نگاه کند:
“تا عاشقان مباد کزین پس خطا روند
با این چراغ سرخ، به ره آشنا روند“
چرا که خردمندی و خرد ورزی تنها چراغ راه آینده و راه رهایی از چرخه بازانجام و تکرار رخدادهای مشابه در تاریخ مملکتی است که می خواهد “ خروشان و جوشان و دل پرنهیب/ برافراز سر برکشید از نشیب “.
دست اندرکاران جشنواره “تیرگان“ علاوه بر یک ماه فرصت تماشای رایگان این نمایش، در روز دهم اکتبر در ساعت 2 بعد از ظهر بوقت غرب آمریکا، جلسه پرسش و پاسخی هم به مدت 90 دقیقه با حضور کارگردان و آهنگساز این اثر، شاهرخ یادگاری، طراح و رقصنده، شاهرخ مشگین قلم واستاد ایرانشناسی دکتر احمد کریمی حکاک به زبان انگلیسی برگزار خواهند کرد که گرداننده و “مادریتور“ آن کارگردان برجسته تئاتر آمریکا “پیتر سلارز“ خواهد بود. این فرصتی است تا علاقمندان بتوانند پس از تماشای نمایش سوالات خود را بطور زنده با هنرمندان و دست اندرکاران این اثر مطرح کنند.
بنا برگفته آقای آرین نژاد، مدیر جشنواره “تیرگان“ یکی از محاسن تماشای مجازی “مهره سرخ“ از بین رفتن فاصله ها و نزدیکی تماشاگر به شخصیت های نمایش است: “بنظر من امکان مشاهده دقیق حالت و چهره بازیگران در طول اجرای نمایش که معمولا بر روی صحنه تئاتر امکان پذیر نیست تماشای این اثر را جذاب تر می کند. “
برای اطلاعات بیشتر درباره نمایش “مهره سرخ“ و استریمینگ آن در وبسایت “تیرگان“ لطفا به لینک های زیر مراجعه نمایید.
The month-long screenings and one-time live discussion will be available for free at:
https://tirgan.ca/event/the-scarlet-stone/
To learn more about The Scarlet Stone, please visit:
http://scarletstone.com
