پروانه ها آزادند، نمایش برادوی با شخصیت های ایرانی

فیروزه خطیبی

پنجشنبه شب 11ماه مه تماشاگران “جشنواره فرینج” – یکی از بزرگ ترین فستیوال های هنری شهر لس آنجلس- در تئاتر “اسایلم”شهر سانتامانیکا شاهد اجرای موفقی از یکی از معروفترین نمایشنامه های تاریخ تئاتربرادوی بودند که در این باز سازی تازه ای، شخصیت های اصلی آن تبدیل به ایرانی- آمریکایی های مهاجرشده اند.
نمایشنامه “پروانه ها آزادند”، نخستین تجربه کارگردانی شیلا وثوق – بازیگرتئاترو سینمای ساکن لس آنجلس، برداشت آزادی از نمایش کمدی – رمانتیک لئونارد گرش – نمایشنامه نویس و فیلمنامه نویس فقید نیویورکی است که عنوان آن ازیکی از جمله های کتاب معروف چارلز دیکنز”خانه غمزده” الهام گرفته شده است: “می خواهم آزاد باشم. پروانه ها هم آزادند. مسلما بشریت موهبتی که به پروانه ها اعطا کرده را از هارولد اسکیمپول دریغ نمی کند.”
در این برداشت تازه تئاتری، خانم بیکر (مادر نمایش) تبدیل به “فلورا بیکر” مادر ایرانی تباری شده که در دوران سلطنت پهلوی در اواسط دهه 1940 میلادی پس از ازدواج با یک مرد آمریکایی به این کشورمهاجرت می کند و ضمن خانه داری به نوشتن کتاب های بچه ها می پردازد.  
دان بیکر(با بازی موژان آریا بازیگر ایرانی – استرالیایی سینمای هالیوود)، پسر فلورا و قهرمان داستان کتاب های مادرش، از بدو تولد نابینا بوده است. مادر ایرانی و بیش از اندازه مواظب و مراقب او(با بازی شیلا وثوق) هم در هرقدم، پسرنابینای خود را دنبال می کند. تا بالاخره “دان” که آهنگساز ونوازنده گیتار است تصمیم می گیرد تنها زندگی کند و به آپارتمانی در منهتن نقل مکان می کند تا در آنجا به کار مورد علاقه اش – ترانه سرایی – ادامه بدهد. دان ازمادرش قول می گیرد که حداقل برای مدت دو ماه در آپارتمان تازه به دیدن او نیاید. اما هنوز چند روز نگذشته سرو کله فلورا پیدا شده و با تعجب متوجه حضور دختر بازیگر سکسی و زیبایی به نام “جیل”(با بازی ربه کا فورسایت) درهمسایگی پسرش می شود.
برخورد جیل و فلورا نقطه عطف نمایش است و در اینجاست که غریزه مادرانه و زنانه دو بازیگر زن نمایش درمقابل هم قرار می گیرد و زمینه هایی را برای وقوع اتفاقات جالب و کمیک بوجود می آورد. درعین حال درلحظات جدی نمایش، تماشاگر با عمق درد فرزندان اینگونه مادران سلطه جو و کنترل کننده آشنا می شود.

نمایشی تاریخ ساز در تئاتربرادوی
پروانه ها آزادند نخستین بار در سال 1969 بر روی صحنه برادوی به اجرا درآمد و برای نویسنده آن لئونارد گرش که پیشتر در سال 1957 درهالیوود فیلمنامه “مضحک روی” با شرکت ادری هیپورن و فرد آستر را نوشته بود، موفقیت های تازه ای به همراه داشت .
در آن زمان بلیث دنرجوان (مادرگوئنت پالترو) نقش جیل تنر، دختربی قید و بند و هیپی مآب نمایش را ایفا می کرد.  نقشی که یکشبه از بنر ستاره ای معروف ساخت. بازیگر نقش مادر نمایش هم آیلین هکارت بود که بعدها با گلوریا سوآنسون بازیگرسینمای هالیوود جاگزین شد.
 نمایش پروانه ها آزادند در طول سه فصل تئاتری، بیش از 1100 اجرا داشت که در تاریخ برادوی  برای نمایش های غیر موزیکال تعداد رکوردشکنی به شمار می رود.
کلاو بارنز منتقد تئاتر نیویورک تایمز در همان زمان نوشت: “اگر اعضای یک شورای مخصوص تئاترهای موفق برای مدتی طولانی با دقت برروی این مسئله که چگونه می توان یک نمایشنامه پرفروش، موفق و پرطرفدارکمدی برای برادوی نوشت کار کرده بودند، به نتیجه ای به خوبی نمایش پروانه ها آزادند می رسید.”  
در سال 1972 فیلم سینمایی هم از روی همین نمایشنامه با بازی گلدی هاون ساخته شد که در آن زمان جایزه اسکار را نصیب این بازیگر و کمدین سرشناس سینمای آمریکا ساخت.

درباره بازیگران نمایش
شیلا وثوق بازیگر و کارگردان نمایش پروانه ها آزادند از کودکی به همراه خانواده خود به آمریکا مهاجرت کرد. او که از مدرسه بازیگری “راسکین” زیر نظر بازیگر تئاتر و سینمای انگلستان، سرآنتونی هاپکینز فارغ التحصیل شده است، پس از بازی در چند نمایش به زبان انگلیسی ازجمله «امتحان سخت» آرتورمیلر و «رومئو و ژولیت» و شرکت درچند فستیوال دراماتیک و شکسپیری به گروه تئاتر “کارگاه تئاتر 79 ” به سرپرستی هوشنگ توزیع پیوست. همکاری او با گروه به مدت 12 سال و با بازی در نقش های اصلی چند نمایش از جمله “ازماهواره با عشق”، “فراربزرگ” و  “سورپرایز پارتی” ادامه یافت.
شیلا وثوق که درفیلم کوتاه «آزادی» درنقش شهبانو فرح ملکه پیشین ایران درمقابل نوید نگهبان (درنقش شاه) ظاهر شده در طول سال ها درزمینه استندآپ کمدی و صدا پیشگی هم فعالیت های مستمری داشته است. اما تاسیس گروه تئاتری مستقلی بنام “تورکوآز هارت پروداکشن” یکی از آرزوهای دیرپای او بوده است که امسال با حضورجمع بازیگران جوان و فعال هالیوود عملی شد: “برای پیدا کردن نمایشنامه دلخواهم برای اولین اجرای گروه  وقت زیادی را در کتابخانه گذراندم. صدها نمایشنامه به زبان انگلیسی خواندم تا بالاخره پروانه ها آزادند را انتخاب کردم. ”
خانم وثوق می گوید: “فکرکردم همه این آثار تئاتری بارها و بارها به زبان انگلیسی اجرا شده اما چیزی که می تواند آن را با اجراهای دیگر متفاوت کند، حضوریک کاراکتر ایرانی در نمایش است.”
به این صورت شیلا وثوق که ضمن وفاداری به اصل نمایشنامه، دیالوگ هایی را هم به زبان فارسی چاشنی متن نمایش کرده است می گوید: “می خواستم نشان بدهم که بین این مادر وابسته به فرزند و البته بسیار مهربان ایرانی و مادربی اندازه مواظب و مراقب نمایش “گرش” وجوه مشترک زیادی هست. فکر می کنم این نمایش  وسیله خوبی است برای اینکه ما بتوانیم بیشتر به شباهت هایی که بین افکار و احساسات آدم ها ازهرملیتی وجود دارد پی ببریم.”

موژان آریا، از فستیوال کن تا سینمای هالیوود
موژان آریا بازیگر نقش “دان” پسرنابینای فلورا و قهرمان کتاب های بچه های او به نام “دانی دارکو”، از پدر و مادری ایرانی در استرالیا متولد شده است. موژان که اخیرا بازی در نسخه تازه ای از فیلم “گاو خشمگین” بنام “گاو برانکس” در نقش جیک لاموتای جوان، بوکسور مشهور آمریکایی را به پایان رسانده بازیگری را درانستیتوی ملی هنرهای دراماتیک ملبورن آموخته است. او امسال نامزد دریافت جایزه معتبر”هیث لجر اسکالرشیپ”(جایزه ای به یاد بازیگر درگذشته استرالیایی) است و فیلم کوتاه “آبان وخورشید”(فیلمی درباره ماجرای عاشقانه دو پسر همجنسگرا در ایران جمهوری اسلامی) با شرکت او جایزه ویژه فستیوال کن امسال را بدست آورد. فیلمی که ضمن نمایش در سازمان ملل متحد در دو جشنواره فیلم پالم اسپرینگز و فستیوال فیلم سیاتل هم مورد استقبال تماشاگران و هیئت داوران قرارگرفت.
آقای آریا درباره بازی درنقش یک ایرانی – آمریکایی در نمایش پروانه ها آزادند می گوید:” این یک نمایشنامه فوق العاده است که خیلی خوب هم کارگردانی شده است. خوشحالم که در این نمایش ما توانسته ایم هم محاسن یک مادر ایرانی را نشان بدهیم و هم ازبخش هایی ازخصوصیات او که با جامعه آمریکایی مغایرت دارد درمقابل تماشاگرانی که اغلب آن ها  ایرانی بودند انتقاد کنیم. “
نقش مقابل دان درنمایش را ربه کا فورسایت بازیگرسینما وتلویزیون آمریکا ودختر بازیگر معروف جان فورسایت بازی می کند که در زندگی واقعی دوست دختر موژان آریاست:  “این اولین کار من روی صحنه تئاتر لس آنجلس است. امشب متوجه شدم چقدر عاشق این فضای تئاتری هستم وانرژِی که مردم در یک اجرای زنده به آدم می  دهند  واقعا با هیچ احساس دیگری قابل مقایسه نیست. “
جسی پیمنتل هم که در مدرسه سینمایی و بازیگری استلا ادلر دوره بازیگری را به اتمام رسانده در این نمایش درنقش  رالف آستین، کارگردانی که می خواهد دل “جیل ” را بدست بیاورد بازی می کند.
درپایان نخستین شب اجرای موفقیت آمیز پروانه ها آزادند شیلا وثوق می گوید:” کار کارگردانی برایم آسان نبود اما تجربه هایی که در چند ماه اخیر اندوختم وهمکاری با این بازیگران جوان به من آموخت که هیچ کاری غیرممکن نیست. مهر تائید تماشاگران امشب هم به من توانایی های تازه ای بخشید که شاید تا کنون از وجود آن ها در وجودم بی اطلاع بودم.”