-خانم خرازی ما هرسال پاييز منتظر برنامه های بنیاد توس هستیم، ظاهرا این بار برنامه به تاخیر افتاد، آیا علت خاصی در میان بوده است؟
برای حضور و درک برنامه های فرهنگى هنرى باید قلبی پر از عشق و ذهنی پر ازاشتیاق فراگیری داشت، اين امر در مورد ما مجريان نيز صدق مى کند، ما در فاصله بين برنامه هاى بيرونى بنياد توس همواره پروژه ها و فعاليت هاى مختلف ديگرى را دنبال مى کنيم. و بعلاوه بايد مساله انتخاب موضوع مناسب و محدودیت های زمانی را نيز در نظر گرفت. در پائیز گذشته کثرت برنامه های هنری در لندن آن چنان بود که تقریبا تمام تعطیلات آخر هفته ها را در بر میگرفت و چون ما بر این باور هستیم که گفتنیها را باید گفت، مساله تقدم زمانی را کم اهميت تر مى دانيم. پژوهش و آماده کردن هر کدام از برنامه های این بنیاد از 6 تا 8 ماه زمان میبرد وبه راحتی میتوان در طول همین زمان چند کنسرت آماده هنری را به روی صحنه آورد ویا، گاهگاه دستیابی به منابع موثق بسیار مشکل میافتد ولی در ازا، امسال در اول بهار، شاداب تر و بهارانه تر با موضوع برنامه آینده توس برخورد داریم.
-شما تعهد بنیاد توس به هنر و فرهنگ ايرانى را در چه مى بينيد؟ جنبه ويژه اى که بنياد توس دنبال مى کند، در چيست؟
تعهدی که ما بر عهده گرفته ایم از نیازی برمیخیزد که در قلب و اندیشه هر ایرانی میجوشد. نیاز به شناختن و شناخته شدن، به متهم نشدن به پیش داوریهای منفی، نیاز به درک ارزشهای انسانی و فرهنگی، به برچسب نخوردن های کافرانه، به طرد نشدن از جامعه فرهنگی. چون زاده خاکی هستی که امروزبرتری های سلیقه و اخلاقش را از هنر و فرهنگ شناخته شده ایرانی فراتر میداند، روی همین اصل هر ایرانی متعهد است که از آنچه هنوز در حافظه تاریخى ما به عنوان ایران زمین و فرهنگ ایرانى باقی مانده دفاع کند و تعهد ما نیز فراتر از این چهار چوب نیست. و میگوئیم برای آنها که نمیدانند و آنها که میدانند و خود را به فراموشی میزنند تا تاثیر کار و هنر کسانی را که زمانیکه دنیا آنها را شناسائی کرد از میان ما رفته بودند، و هنرمندانی را که تاریخ به آنها افتخار کرده و آنها خود افتخار به فرهنگ و سرزمينى کرده اند که در آن زاده شدند، یاد آوری کنیم .همان خاکی که ما را در خود پرورش داده و امروزه هرکجای دنیا که باشیم باز خود را کرایه ای و موقتی احساس میکنیم. تعهد ما یادآوری و دوباره شناسائی اين تاریخ و فرهنگ غنی ایرانى به دنیا است.
-برنامه های اولیه بنیاد بیشتر مراسمی در بزرگداشت هنرمندان و شاعران ایران بوده اند، ولی در برنامه های اخیرشما وارد موضوعات جديدى شده ايد٠ بعلاوه، خلاقیت هنری خود شما در محتواى این برنامه ها بیشتر دیده می شود٠ آیا این طور است؟
همانطور که قبلا عرض کردم هدف کلی ما به صحنه کشاندن گوشه هائی از تاریخ فرهنگ و هنر ایران است. فرهنگ و تاریخ یک سرزمین نمیتواند در حصار مرزهای جغرافیائی کنونی آن محدود شود. بويژه ايران، که مرزهای جغرافیائی قدیم آن از چین تا شمال آفريقا و قسمتی از اروپا را در بر میگرفت و طبیعتا تاثیرات فرهنگی خود را در این مسیر در کشورهای مختلف بر جا گذاشته است. همان طور که خود از همه آن ها نکاتى را فراگرفته و در فرهنگ ايرانى ادغام کرده است. به همین دلیل نه میتوان تنها به تجلیل از هنرمندان امروز پرداخت و نه فقط هنرمندان ايرانى و پیش کسوتان و بزرگان دیگری را که مکاتب امروز را بوجود آوردند، نادیده گرفت.
در اين راستا، برنامه آینده توس را به جاده ابريشم اختصاص داديم چرا که در انتقال و تبادل فرهنگى در اين منطقه پهناور نقشى کليدى داشته است. در اين جاده فقط کالا نبود که دادوستد مى شد، بلکه تمام ملل مختلف را از عقايد، علوم، و هنرهاى يکديگر نيز بهره مند مى کرد. بزرگترين عامل در گسترش زبان و فرهنگ فارسى جاده ابريشم بود. امير خسرو شاعر پارسى گوى هندى شايد نمونه گويايى از هنرمندانى است که در اين مسير به تبادل و امتزاج هنرى ميان اقوام ايرانى و هندى و ارتقا فرهنگى هر دوکمک مهمى کرد. مثلا اين واقعيت را که امروزه در شمال هندوستان گوشه هايى از دستگاه هاى موسيقى قديمى ايرانى را مي بينيم که در خود ايران قرن هاست از ميان رفته اند، مديون کسانى نظير امير خسرو هستيم. بهمين خاطر اين برنامه را به تجليل از اين شاعر عارف و موسيقى دان معتبر اختصاص داده ايم.
امیر خسرو، از ترک زادگان شمال خراسان بزرگ بود که خانواده اش از بيم حمله مغول به هندوستان مهاجرت کرد کارهاى امير خسرو، که درايران ملقب به دهلوى است، در آفرینش، توضیح و امتزاج پرده های ایرانی در موسيقى هندى هنوز هسته اصلی موسیقی کلاسیک شمال هندوستان را تشکيل مى دهد. او غزل ایرانی را با موسیقی قوالی هندی در هم آمیخت و فلسفه موسیقی ایرانی را به هندوستان معرفی کرد و گفته مى شود باعث به وجود آمدن آلات جدید موسیقی هندی، چونان سی تار، سارود،سنتور، شهنای، و تابلا شد. اشعار، مثنویات و غزلیات فراسى او به بلندای 3000 بیت میرسد. چگونه میتوان چنین موجود هنرمندی را که به سعدی هندوستان معروف است و تاثیرات هنرش را در تاریخ شعر و موسیقی حتی بعد از گذشت 9 قرن میتوان دید، نادیده گرفت؟
و اما در پاسخ قسمت دیگر سوال شما در زمینه خلاقیت های هنری، باید بگویم که طبیعی است که توضیح لفظی و یا روخانی تاریخ میتواند بسیار ملال آور باشد و شاید به همین دلیل کتابخانه ها خلوت تر از تماشاخانه ها هستند، برای شکستن این ملال باید در توضیح هنر،قطعاتی از شعر، موسیقی ، رقص و یا فرهنگ آن دوره را بطور زنده به صحنه کشانید، پس وجود خلاقیت نه تنها الزامی بل اجباری است. باز سازی و توجیه هر کدام از شخصیت ها و یا فلسفه های تاریخی خلاقیت بسیار میطلبد.بسیار آسانتر بود اگر ازگروه های هنری با موسیقی و يا رقص های آماده استفاده کرد ولی تعهد ما صرفا اضافه کردن یک برگ زرین شادی بر درخت پر باریک روز زندگی تماشاچیان نیست. خود امر ايجاد و اجراى چنين برنامه هايى اگر فعاليتى هنرى نباشد ما به تعهدات خود وفادار نبوده ايم و در این راستا من مفتخرم که تنها نیستم و اعتبار و توانائی های این بنیاد به هیچ وجه نباید به من به تنهائی داده شود. دوستان همدل و همفکر بسیار به ما گرویدند و همه با هم با یک عشق در خانه چند دل ، برای به روی صحنه آوردن اين برنامه ها همکاری میکنیم. توجه کنید در برنامه آینده بنیاد توس از سه قاره عبور میکنیم و 8 کشور را در نظر گرفته ایم. صرفنظر از مطالعه و پژوهش در چگونگی حرکت فرهنگهاو امتزاج آنها در یکدیگر، فقط هنرمندانی که در صحنه های ممالک مختلف ظاهر میشوند به بیش از 86 دست البسه احتیاج دارند، تهیه 86 دست البسه مختلف که هر کدام فقط از 3 تا 5 دقیقه دیده میشوند. از همین نکته کوچک میتوان صعب بودن هدف ما را سنجید.
اگر خلاقیت ،هنر آستعداد و بیش از همه اشتیاق و عشق رهنمون و انگیزه ما در به سر انجام رسانیدن این اهداف نبود، پس چه چیز دیگری میتوانست این مهم را به سر انجام برساند.
-برنامه آینده شما که درماه مارچ ارائه خواهد شد، کدام جنبه از فرهنگ ايرانى را برجسته خواهد کرد و چرا اين موضوع را انتخاب کرديد؟
جاده ابریشم در زمان رنسانس از جهت تجاری شرق اروپا را به آسیا وصل کرد و بعد از گذشتن از ایران به چین رسید. بازرگانان نیز از همین راه برای تجارت ابریشم، ساتن، کتان، کاغذ، پوست، شیشه آلات، لاک الکل، چینی، پارچه های گرانبها، قالی، جواهرات، طلا، نقره، عاج، عطر، کندر، کنف، مشک، ریواس، چوب، صندل، فلفل سیاه ،دارو، سبزی، ادویه، خرما، زعفران، پسته، دارچین وشکروغيره استفاده کردند.این تجارت نه تنها اجناس و خدمات برای مردم در هر کجا به ارمغان می آورد بلکه وسیله تبادل فرهنگی جهانی و اطلاعات و معلومات انسانها گردید. حتی امروزه اکثریت مذاهب جهانی شدن خود را مدیون جاده ابریشم میدانند. بودائی، مانوی و مسیحی در این مسیر، تمام راه را تا به چین سفر کردند. بسیاری از هنرها در این دوره مثل نقاشی، سفالگری، شیشه سازی، تولید ابریشم و چینی سازی از این طریق و در این مسیر منتشر شد و نه تنها فرهنگهای مختلف به یکدیگر نزدیک شدند بل به افزودن اطلاعات عمومی با عقاید و فن های مختلف کمک شد. موسیقی های ملل مختلف در این مسیر مبادله و از این راه توسعه پیدا کرد. مثلا، امیر خسرو یکی از نمادهای واقعی حرکت و امتزاج فرهنگ شعر و موسيقى در طول جاده ابریشم بود. کشور چین اولین مخترع پول کاغذی در دنیا بودو با پایه گذاری سیاست دائمی و نیروی دریائی دوره های غنی از نظر فرهنگی ، فلسفی و هنری را میگذراند و طبیعتا بازرگانان که در تجارت و معامله با آنان بودندهمین معلومات و هنرها را از یک سر دنیا به سوی دیگر دنیا حرکت میدادند. ساکنین مناطق امپراطوری اسلامی صنعت تولید کاغذ را فرا گرفتند و به زودی ساکنین ممالک دیگر در امتداد جاده ابریشم طرز تولید صنایع و هنرهای یکدیگر را آموختند.حتی آلات موسیقی به دلیل تاثیر موسیقی های مختلف و حرکت در مسیر جاده ابریشم در شکل، سیم و پرده تغییر شکل دادند.
و ما بنا بر تعهد و قول توس ، تاثیر فرهنگ و هنر ایرانی را در تمدن های دیگر در مسیر این جاده به صحنه میاوریم.
-بنیاد توس دراين چند سال توانسته است جنبه های نوینی از فرهنگ و هنر ایرانی را ارائه کند، آیا اهداف شما بیشتر جنبه آموزشی دارند یا هنری؟
بررسی تاریخ یک سرزمین نمیتواند پدیده نوینی باشد ولی در نمایش آن دوره از تاریخ شاید بتوان ازروشهای نوین و خلاقیت های جدید استفاده کرد. اگرشناسائی که هدف ماست را فقط از طریق آموزش سنتی دنبال کنیم به سرنوشت کتابخانه ها و رف های پر خاک که در دل خود قرنها معلومات و اطلاعات را جای داده اند، دچار میشویم. پس ناچارا تاریخ را با هنر در میامیزیم و گرچه با اندیشه آنکه هدف اولیه یعنی آموزش را نباید از دست بدهیم ولی با هنرهای آن دوره پیوندش میدهیم. گرچه در کنار بسیار تشویقها و نامه های تشکر بسیار عریضه های طولانی انتقادی هم به ما میرسد و عموما توصیه میشویم که از جنبه های تاریخی و آموزشی کم کرده و به قسمت تفننی قضیه بپردازیم. ولی ما چون نمیتوانیم حاشیه را فدای اصل کنیم بنابراین در رنگین تر کردن حواشی بیشتر میکوشیم.
برنامه امسال اما بصورت یک نمایشنامه دو ساعته است که در مسیر جاده ابریشم از ممالک مختلف عبور میکند و درشناسائی هنر و فرهنگ آن خطه، مکث هائی میکند.
-اگرویدیوهایی از برنامه های توس قابل خریداری است، چگونه و از چه طریقی می توان آنها را تهیه کرد؟ وسيله اينترنتى براى ارتباط با بنياد توس چيست؟
در حین برگزاری هر برنامه توس تمام ویدیوهای برنامه های قبلی در دسترس علاقمندان قرار میگیرد و در طول سال نیز بسیار با ما از ايميل تماس گرفته میشودو بخصوص کسانی که میل به جمع آوری مجموعه این فعالیتها دارند ویا برای هدیه به دوستان خود در ممالک دیگر لازم دارند با ما تماس میگیرند و خود ما برایشان و یا دوستانشان پست میکنیم. در ضمن آرشيو فعاليت هاى بنياد توس و اخبار و اطلاعات ديگر هنرى و فرهنگى مربوطه را همواره مى توان درسايت اينترنتى بنياد توس نيز پيدا کرد.
عکسها از فریدون میرفخرایی