فیروزه خطیبی
عکس ها: وفا خاتمی
روزشنبه 14 دسامبر 2019، در هفتمین سال برگزاری شب های ” یلدا” به همت “بنیاد فرهنگ”،صدها تن از ایرانیان ساکن لس آنجلس و حومه، هنرمندان و چهره های سرشناس، در یک شب فراموش نشدنی در محل مدرسه “هرب آلپرت” دانشگاه لس آنجلس به تماشای برنامه ای پرشور و سرشار از جنبه های ملی و میهنی، همراه با نقالی، شعرخوانی، شاهنامه خوانی،موسیقی و رقص محلی نشستند و به پیشواز این جشن باستانی ایرانی رفتند.
امسال، صحنه بزرگ و باشکوه تالار”شوئنبرگ” با نمادهایی از زندگی ایلاتی و قوم قشقایی، از جمله چادر بزرگ سیاهی با آویزه های رنگی تزئین شده بود که در همان لحظه ورود به سالن، یاد دلیری های این ایل بزرگ و کهن که شکست و تسلیم در نظرش معنایی ندارد را در ذهن تماشاگر زنده می کرد. جلوی این منظره ایرانی، شمع های بی شماری افروخته شده بود تا یاد جانباختگان سرزمین مادری درطول تاریخ یک ملت فراموش نشود. در دو طرف صحنه هم درطول اجرای موسیقی محلی و رقص های سنتی ایرانی، مولتی میدیایی از مناظر طبیعی و مردم اقوام مختلف ایرانی، جلوه های خاص و نوستالژیکی به این اجراها می داد.
بسیاری از جمعیت حاضر ازشهرهای دور و نزدیک کالیفرنیای جنوبی، از سانتا باربارا تا سن دیگو به محل برنامه آمده بودند تا در این روزهای دشوار برای مردم داخل کشور، با حمایت ازیک رسم وآئین باستانی، وابستگی خود را به ایران زمین و همبستگی خود را با هموطنان داخل مملکت نشان بدهند.
برنامه با خوشامد گویی آقای علیرضا اردکانی، مدیراجرایی “بنیاد فرهنگ”و سپاس ازهمکاری های کمیته برگزاری شب”یلدا”،آقای دکتر هوشنگ پاک، خانم هاله محبوبی گبای و خانم هایده شیرمحمدی و معرفی هنرمندان آغازشد:” امشب در این محل که خانه تازه فرهنگ و محل تدریس اولین و تنها رشته موسیقی ایرانی در خارج ازکشور به شمار می رود، به همراه گروه موسیقی “کوبان” و رقص های محلی گروه ملیکا فتحی ، شما را به سفری شاد و شیرین به نواحی مختلف ایران زمین می بریم. البته امسال مثل سال های پیش افتخار می کنیم که در این سفر هنری از حضور گوهر شایسته ای چون “گردآفرید”، نخستین نقال زن ایرانی هم برخورداریم.”
“گردآفرید”، ابتدا برروی صحنه به بازگویی رسم ورسوم شب یلدا و وجوه مشترک آن در میان اقوام مختلف ایرانی پرداخت و آن را شبی برای گردهم آیی خانواده ها با بزرگ ترها، گل گفتن و گل شنیدن، خندیدن ،شادخواری، شب چره، شاهنامه خوانی و قصه گویی خواند:
“در چنین روزهایی در شب سی ام آذر، در داخل ایران هم، در مناطق مختلف، بخصوص در میان جوانان، گروه های فرهنگی، و فرهنگسراها”شب یلدا” جشن گرفته می شود. یلدا یک رویداد یا انقلاب زمستانی است که در آن، موقعیت خورشید با زمین دچارتغییراتی شده و درنتیجه آن روزها کم کم بلند تر می شود. روز اول دیماه، “خور روز” یا روز خورشید نامیده می شود و آغاز سال نوی “میترایی” است.”
بنا برروایتگری “گردآفرید” در همین شب دراز یلداست که نطفه خورشید بسته شده و فردای آن روز تولد خورشید است و روز چیرگی نور برتاریکی: ” نظامی می گوید در نومیدی بسی امید است، پایان شب سیه سفید است. نهصد سال پیش خاقانی گفته: همه شب های غم آبستن روز طرب است، یوسف روز ز چاه شب یلدا آید. به این صورت ما در همه حکایت ها، اشعار و حماسه های ایرانی مان سخن از امید داریم. امید به پیروزی نور بر تاریکی. چرا که امید درپی آن خوش بینی و انگیزه تلاش و کوشش دارد. حماسه های ما هم چون پیروزی کاوه آهنگرو پایان ظلم هزارساله ضحاک، خون سیاوش و حماسه آرش کمانگیر، ریشه در همین امیدواری دارد.”
گردآفرید پیش از نقل روایت رزم رستم و اشکبوس شاهنامه که آن را بطور خاص برای این شب انتخاب کرده بود به حاضران گفت: “این روایتی است از پایداری رستم در برابر اشکبوس و سپاهیان بی شمارتجاوزگرش، و اینکه چگونه تنها و بی سلاح و فقط با نیروی خودباوری، از خودگذشتگی و عشق به میهن از پس آن ها برآمد وبه این ترتیب ما برنامه امشب را تقدیم می کنیم به جوانان ایران. “
بخش شاهنامه خوانی گردآفرید، یک بار دیگر با انیمیشن تاثیرگذار سیامک زرین، هنرمند بصری همراه بود. انیمیشنی که درواقع با استفاده از تکنولوژی مدرن و جلب بیشتر تماشاگرجایگزین “پرده خوانی” و فرم قدیمی نقالی و روایتگری قهوه خانه ای شده بود:”تفسیرو خوانش شعرهای شاهنامه مشکل است. چون بهرحال هم زمان و هم مکان آن متفاوت است. گردآفرید این شعر ها را به شکل طومارها و بحرطویل هایی درمی آورد که همه فهم تر باشد و آن را به شکل حماسی وپهلوانی اجرا می کند. ما به این نتیجه رسیدیم که باید از تکنولوژی جدید استفاده کنیم تا به درک بهتر داستان بخصوص برای نسل جدید که به عوامل “Visual” عادت دارند کمک کند تا این روایت ها بهتر در ذهنشان بنشیند.”
برنامه “شب یلدا” با اجرای موسیقی محلی گروه “کوبان” به سرپرستی ونداد مساح زاده ادامه پیدا کرد و اجرای ترانه هایی از خراسان، آذربایجان، کردستان، گیلان و تهران، شور و شوق کم نظیری در تماشاگران ایجاد کرد. آقای مساح زاده درباره استقبال تماشاگران از این ترانه های گوش آشنا اما کمتر شنیده شده می گوید: “اجرای امشب گروه کوبان یک اجرای شاد از مناطق مختلف ایران و خیلی بومی – محلی بود و به همین دلیل هم یک حالت نوستالژی و دلتنگی همراه با شادی و شعف در شنونده بوجود می آورد. ارتباط ما با مردم خیلی خودمانی و صمیمانه است و درنتیجه، از این طریق قالب صحنه با تماشاگر را می شکنیم وحس نزدیک بودن با مردم را ایجاد می کنیم. همین باعث می شود که ما هم از مردم انرژی بگیریم و بتوانیم این قطعات را بهتر ارائه بدهیم.”
اما استفاده از ترکیب رقص های ایرانی و لباس های رنگارنگ محلی توسط گروه ملیکا فتحی همراه با نمایش عکس هایی از مناطق مختلف ایران در دو گوشه صحنه بود که به بخش موسیقی برنامه امسال شب یلدا ویژگی های کم نظیری می بخشید.
ملیکا فتحی، سرپرست گروه، رقصنده و طراح رقص جوان هم چون اغلب رقصندگان ایرانی گروه، زاده آمریکاست و از کودکی به رقص های محلی و سنتی ایرانی علاقمند شده است: “اعضای گروه ما همه ایرانی هایی هستند که هرگز ایران را ندیده اند. اغلب آن ها دانشجو هستند و گروه ازنواحی مختلف سن فرانسیسکو و لس آنجلس گردهم آمده اند. فکر می کنم وجه مشترک همه ما، عشق و علاقه شدیدی است که به میراث ایرانی و فرهنگ آن سرزمینداریم. خوشحالیم که امشب یک بار دیگر به دعوت بنیاد فرهنگ توانسته ایم کارهایمان را در برابر چنین جمعیت بزرگ ایرانی و غیر ایرانی اجرا کنیم. ”
آقای اردکانی هم می گوید هدف بنیاد غیرانتفاعی، غیرسیاسی و غیرمذهبی “فرهنگ” چیزی جزحفظ و اشاعه فرهنگ و هنر ایرانی و معرفی آن به جامعه میزبان نیست: ” ما از طریق همین جشن های سنتی و برنامه های هنری توانسته ایم چهره ای واقعی از ایران و ایرانی، چهره ای متفاوت با آنچه در در اخبار روز، کانال های تلویزیونی و سینماها به نمایش در می آید نشان بدهیم. ما بر این باوریم که تنها از طریق حفظ همین سنت ها ست که می توانیم فرهنگ ایران را در این سوی دنیا زنده نگه داریم. این مسئله نه تنها به ما ایرانی ها برای شناخت بهتر هویتمان کمک می کند بلکه برای غیر ایرانی ها هم آگاهی دهنده و آموزنده است. ما معتقدیم تاریخ و فرهنگ غنی ایران با سابقه ای چند هزارساله چیزی نیست که به سادگی از میان برود. به همین جهت هم کوشیده ایم آن را از دیدگاهی مثبت به نمایش بگذاریم. خود من به عنوان یک ایرانی همیشه به مراسم شب یلدا افتخار کرده ام. این جشن شروع تمام جشن های دیگر فصل زمستان است و همانطور که می دانید بسیاری ازجشن های زمستانی تاریخ تمدن بشری تحت تاثیر یلدا و آئین میترائی بوده است. من خوشحالم که امروز توانسته ایم این رسم کهن ایرانی را در یک سطح جهانی و در کنار مردم دیگر جهان جشن بگیریم.”
یکی از حاضران دربرنامه شب یلدای امسال، دکتر احمد کریمی حکاک، استاد دانشگاه، نویسنده و پژوهشگر ادبی هم معتقد است فرهنگ ایران،کلا فرهنگ آداب و مناسک است و از چند هزارسال پیش و پیش از اختراع خط، این فرهنگ ها وجود داشته و به یک شکلی می شود گفت با هویت ایرانی گره خورده است: “این جشن درایران مرسوم است و همین باعث می شود که همه خودمان را بخشی از یک فرهنگ بدانیم که همان فرهنگ ایران زمین است. یلدا همیاری، نزدیکی وخویشاوندی ملت ایران را نسبت به همدیگر به نمایش می گذارد. این که ما همه اهل یک خانواده ایم، خانواده بزرگ ایران.”
” شاهنامه خوانی گردآفرید و تصاویری که روی پرده مولتی میدیا به نمایش درآمد ما را حسابی دلتنگ ایران کرد. امیدواریم ایران وضعش بهتر از این ها باشد. امشب متوجه شدم که بجای سبدهای گل، شمع های روشنی روی صحنه چیده شده که این بنوعی یادبودی بود از فاجعه ای که در ایران اتفاق افتاده. امیدوارم که این فجایع بیشتر از این گریبان ملت ایران را نگیرد.”
